4×3 Haiku adlı kitap şair – yazar Mustafa Kutlu tarafından kaleme alınan şiir kitabının adıdır. Boy Yayınları tarafından okuyucuyla buluşturulan eserde yazarın toplamda 27 adet diyebileceğimiz Haiku tarzında yazdığı şiirleri yer alıyor. 93 sayfalık eser elime hediye olarak ulaştı ancak bu yazıyı hazırlarken internet üzerinde kitabın satışının olmadığını gördüm: maalesef yayınevinin kendi sitesinde bile satışı yapılmıyordu. İlk baskısını Kasım 2023 tarihinde yapan eserimizin editör ve yayın danışmanlığı aynı zamanda kendisi de şiir yazarı olan Hasan Sarı tarafından yapıldı.
Yazarımız Mustafa Kutlu, edebiyatımızın ünlü simalarından olan, hikaye ve öyküleri ile tanınan Mustafa Kutlu değil. Bu yazımda; hali hazırda memleketim olan Çayeli’nin Sırt Köyü’nde ikamet etmeye devam eden, bugüne kadar çeşitli dergi ve edebiyat sitelerinde yazı ve şiirleri yayımlanan nevi şahsına münhasır bir isim, Mustafa Kutlu’dan ve son şiir kitabından bahsedeceğim. Şairimizin daha önce bloğumda Kutlu Söz Selam, Kutlu Aşk ve Mevila’91 adlı kitaplarından bahsetmiş, birer yazı yazarak paylaşmıştım.
4×3 Haiku Kitap İncelemesi
Günümüzde tüm dünyada meşhur şiir türlerinden biri olan Haiku (Türkçesi eğlenceli mısra), birçok farklı kültürden şairi de etkilemiştir. Böylelikle dünyanın en kısa şiir türü olarak kabul edilen Haiku konusunda yazarımız Mustafa Kutlu’dan kalem oynatmış, kendi dünyasından izler taşıyan Haiku’ya örnek şiirleri bir araya getirerek elimizdeki eseri oluşturmuştu. 4×3 Haiku adlı eserimizin giriş kısmında da (yazarımızın kısa biyografisini ve içindekiler kısmını paylaştıktan sonra) Haiku türünün ne olduğu konusunda önsöz başlığı altında kısa bilgiler verildi (bu kısım muhtemelen editörün kitaba eklediği bir bölümdü ancak önsözün altında isim ve tarih belirtilmemişti).
Önsöz bölümünde yer alan “şiirin kıvrak zekayla ilgisi Haikulara bir kelime ekleme veya çıkarma ya da kelimelerin yerini değiştirme yapılmak istendiğinde bütün anlamın yerle bir olmasıdır.” (s. 5) cümlesiyle, Haiku türünün önemi üzerinde durulmuştu (aslında cümle şöyle olabilirdi: Haikunun kıvrak zekayla ilgisi bir kelime ekleme veya çıkarma ya da kelimelerin yerini değiştirmek istenildiğinde bütün anlamın yerle bir olmasıdır). Yazarımızı az – çok tanıdığımdan dolayı kıvrak zekasını kullanarak Haiku türünde güzel örnekler ortaya çıkaracağına inanıyorum. Şiir ve bilhassa Haiku türüne yabancı olmam sebebiyle edebi anlamda belki de şiirleri yorumlamak bana düşmez ancak Google üzerinden Japon Haikuların çoğunlukla 5-7-5 Japon ses birimi olan üç kelimeden oluşan birer mısradan ibaret olduğunu ve kelimelerin sütun halinde yan yana sıralandığını öğrendim.
4×3 Haiku adlı kitabı okumaya, yorumlamaya devam edelim. Normalde kitaplarda bu kısımlardaki sayfalara eserin ithaf edildiği kişiler yazılırdı ancak yazar Haiku örneğiyle başlamıştı:
“İnsan dönüp ardına bakmalı
Nerede kalktım nerede düştüm
Nerede gerçektim nerede düş’tüm”
4×3 Haiku adlı kitabın ilk bölümü ise;
“Güzel görmek için güzele bakmak gerekmez
Niyeti halis olan Mecnun’a
Leyla dünya güzeli”
Haiku şiiriyle devam ediyordu. İlk bölümdeki Haiku türüne örnek teşkil eden şiirlerin neredeyse hepsi 4 mısradan, ikinci bölümdekiler ise 3 mısradan oluşuyordu. Bu görünen durum ise herhalde kitaba ismini vermişti. İlk bölümdeki şiirlerin içeriklerine baktığımızda; anneye, İstanbul’a, kadere, anlayana yönelik (ki başlıkları da böyleydi) şiirler olduklarını görüyoruz. Mesela “Cihad” başlıklı Haiku şiirini paylaşalım:
“Biz böyle ağıt yakıp çok ağlarız he mi çok
Müslümanlar birleşip tek yürek olmadıkça
Gelen vurur katleder yanında kârı kalır
Bir buçuk milyar insan cihada durmadıkça” (s. 22)
Kitapta yer alan Haiku türündeki şiirlerde ses biçimleri ve özellikleri Japon örnekleriyle birebir miydi yoksa Türkçe’mize uygun farklı bir yol mu denendi: açıkçası, bilemiyorum, uzmanı da değilim. Ancak yazarımızın kıvrak zekasına uygun, yeri geldiğinde argo kelimeleri de kullandığı (örneğin Ayinesi iştir kişinin adlı Haiku şiirinin son mısrası), yeri geldiğinde de yöresel şiveyle mısraları yazdığı (örneğin He Deyi adlı Haiku şiiri) şiirlerin yer aldığı eser, şiir severlerin bir çırpıda okuyabileceği türden diyebiliriz.
İkinci bölümdeki şiirler yukarıda da yazdığım gibi 3 mısralık şiirler, hepsi tek sayfada paylaşılmış, sayfanın en sonuna yerleştirilmiş şekildeydi. Örneğin;
“Doğum ve ölüm
Bu dünya kısa ve öz
Haiku gibi” (s. 47).
4×3 Haiku adlı kitapta yazılan şiirlerin birbiriyle alakası yok: hepsi farklı konu, farklı duyguların yansıması şeklindeydi. Bu şiir örneklerine Karadeniz bölgesindeki atma türküler gibi diyeceğim ancak aralarında farklar vardır mutlaka. Çok çabuk bitti şiir kitabı. İçerisinde çok fazla eksiklik yoktu, tespit edebildiklerimi ise; önsöz kısmında bazı devrik cümleler vardı. Bunun yanında kitaptaki tüm şiirlerde yer alan mısraların ilk harfi büyük harfle başlarken, “Ezmişler” başlıklı şiirin mısralarının ilk kelimeleri küçük harfle, s.79’daki şiirin ilk mısrasının ilk kelimesi de küçük harfle başlamıştı. Bunun dışında imla hatalarına rastlamadım.
Japon edebi türünde Türkçe 4×3 Haiku şiir örnekleri
4×3 Haiku adlı kitabın son sayfalarına yazarın diğer kitaplarının tanıtımı olacak şekilde her biri ayrı sayfada görsel metinler eklenebilirdi. Bu arada bir şey daha dikkatimi çekti: kitabın kapak resminde başlık olarak 4×3 Haiku yazılsa da iç kapakta ve iç kapağın hemen arkasında yer alan bilgi kısmında 3×4 Haiku yazdığını fark ettim. Ayrıca kapakta K harfi ters iken iç kapakta düzgün şekilde yazılmıştı. Bunlar baskı hatası mıydı bilerek mi yapıldı, bilemiyorum. Kitabın arka kapağında da ön kapakta olduğu gibi sadece yazarın ismi ve kitabın ismi yer alıyordu.
Şiire uzak olduğumdan dolayı elimdeki bu eser belki beni fazla etkilemedi ancak bir Japon edebiyatı ürünü olan Haiku konusunda ülkemiz şairlerinin de eserler ortaya çıkarması, edebi ve kültürel anlamda etkileşim halinde olmak açısından önemli bir başarıydı. Haiku tarzı bence Japon kültürünün yalınlığının, sadeliğinin bir yansıması gibiydi: mümkün olduğunca kısa ve yalın bir şekilde karşı tarafı kelimelerle etkileme amacı taşıyordu. Türkçemizdeki hece yapısının Japonca ile benzeşmesi nedeniyle hece ölçüsü kuralına uygun bir şekilde Haiku türünde şiirler ortaya çıkarılması ve uygulanmasının rahat olduğunu öğrendim. Her şeye rağmen Haiku türünün bizim kültürümüzde yer alan manilere benzemesi, içerdiği derin anlamı ilk bakışta okuyucuya aktarabilmesi gibi özellikleri dikkat çekici geldi diyebilirim.
Belki de ilk Haiku örnekleri de bizim kültürümüzde yer almıştı, kim bilir?
İyi okumalar.